PHCN ở giai đoạn điều trị cấp tính.
1. Nguên tắc PHCN.
- PHCN càng sớm càng tốt, ngay sau
khi bị đột quỵ.
- Tuỳ tình trạng bệnh nhân để ưu
tiên các phương pháp điều trị và PHCN hợp lý.
- Trong khi tiến hành vận chuyển và
PHCN chú ý giữ tư thế cố định đầu để tránh nguy cơ tụt kẹt não.
2. Mục đích.
Bên cạnh việc điều trị nội khoa tích
cực đưa bệnh nhân thoát khỏi tình trạng phù não, PHCN giai đoạn này cũng rất
cần thiết nhằm mục đích:
- Duy trì tầm vận động khớp.
- Phòng loét điểm tỳ.
3. Kỹ thuật.
-
Xoa bóp.
- Tập vận động thụ động khớp.
- Phòng loét điểm tỳ: thay đổi tư thế
nằm, dùng tấm đệm mềm, đàn hồi, vệ sinh thân thể, chế độ dinh dưỡng hợp lý.
III. PHCN
ở giai đoạn di chứng.
1. Đối với bệnh nhân phụ thuộc hoàn
toàn.
1.1. Mục đích.
- Phòng chống loét.
- Phòng chống biến chứng co cứng cơ,
teo cơ, cứng khớp.
- Tập vận động và hoạt động tự phục
vụ.
1.2. Kỹ thuật.
1.2.1. Tư thế để chống mẫu co cứng
cơ:
+ Bố trí giường: đặt bệnh nhân nằm
bên liệt ở phía ngoài, bên lành ở phía tường, bố trí các vật dụng trong phòng
và khi có người thăm đều ở về phía bên liệt.
+ Tư thế bệnh nhân nằm:
* Nằm nghiêng bên liệt: tư thế thân
mình nửa ngửa có gối chèn ở lưng, tay liệt khớp vai gấp 900, khớp
khuỷu duỗi, chân liệt duỗi, chân lành gấp 900 ở khớp háng và khớp
gối.
* Nằm nghiêng bên lành: tay liệt gấp
khớp vai 900 có gối đỡ, chân liệt khớp háng và khớp gối gấp cũng có
gối đỡ phía dưới.
* Nằm ngửa: đầu có gối đỡ, quay sang
bên liệt, vai và tay bên liệt có gối đỡ để đưa khớp vai ra trước, tay liệt có
thể duỗi theo thân hoặc duỗi lên quá đầu.
1.2.2. Phòng và chống biến chứng do
bất động.
- Thay đổi tư thế nằm: với bệnh nhân
hôn mê tiến hành lăn trở bệnh nhân ít nhất mỗi giờ một lần. Hàng ngày cần thay
đổi tư thế nằm của bệnh nhân từ nằm nghiêng, nằm sấp, nằm ngửa đến ngồi dậy và
đứng lên. Tư thế ngồi và đứng rất quan trọng để giúp lưu thông tuần hoàn máu và
bạch huyết. Trong trường hợp bệnh nhân không ngồi và đứng được thì sử dụng các
loại giường hay bàn dốc với các góc độ khác nhau.
- Tập thụ động: có thể hướng dẫn
người nhà hoặc nhân viên y tế trực tiếp tiến hành tập vận động thụ động cho
bệnh nhân bằng các động tác xoa bóp và tập theo tầm vận động của khớp.
- Tập chủ động: Ngoại trừ bệnh nhân
hôn mê, còn lại đa số bệnh nhân đều có thể tự tập với mức độ khác nhau. Việc tự
tập cần được tiến hành càng sớm càng tốt, tùy theo tình trạng có thể là tự xoa
bóp, tự vận động khớp bên lành, tự cử động khớp bên liệt, chi lành đỡ chi liệt
vận động, tự lăn trở mình, tập thở. Cần khuyến khích bệnh nhân tự mình hoặc có
trợ giúp để ngồi dậy và thoát ly khỏi giường đi lại trong phòng càng sớm càng
tốt.
1.2.3. Duy trì tầm vận động khớp.
- Xoa bóp: xoa bóp các chi thể từ
ngọn chi đến gốc chi.
- Duy trì tầm vận động thụ động các
khớp bằng các bài tập cơ bản (như trong bài “Tập theo tầm vận động khớp”.
- Hướng dẫn bệnh nhân tự tập:
+ Tập tay lành đỡ tay liệt, chân
lành đỡ chân liệt.
2.
Đối với bệnh nhân phục thuộc một phần.
-
BN nên bắt đầu tập ngay càng sớm càng tốt và ngay sau khi bị đột quỵ hay chấn
thương. Đôi khi BN cũng có thể bị tổn hại hay các yếu tố khác làm trở ngại việc
bắt đầu tập ngay sau tai nạn.
-
Nếu ta trì hoãn sự khởi đầu chương trình tập, tức là ta làm cho những chi không
bị liệt và thân mình có thì giờ bị yếu dần đi vì không được dùng đến, cũng như
tạo thái độ lệ thuộc và tình trạng chán nản ở bệnh nhân.
2.1.
Giai đoạn nằm tại giường:
-
Trong thời gian nằm trên giường BN cần chú ý tập thụ động để duy trì tầm hoạt
động hoàn toàn của tay chân liệt hai lần mỗi ngày. Nếu BN liệt mềm đừng kéo dài
xương khớp vai ra mạnh lắm. Khớp xương này dễ bị hư hại khi BN không có sức
mạnh của cơ để bảo vệ nó.
-
Đặt tư thế đúng: vị trí đúng ở trên giường rất quan trọng cho đến khi BN có thể
tự mình chuyển động từ nơi này sang nơi khác.
-
Nếu BN có khả năng thay đổi vị trí của mình luôn mà không cần ai giúp thì họ có
thể tránh được chỗ da lở và duy trì được sức mạnh thân thể. Ta cần phải tập cho
BN biết chuyển động như sau:
+
Nghiêng bên liệt: lấy tay không liệt nắm cạnh giường bên liệt, rồi dùng chân
không liệt để tự mình quay.
+
Nghiêng bên không liệt: nắm vững cạnh giường bên ấy với tay không liệt. Trước
khi quay BN phải đặt tay liệt lên bụng và dùng chân không liệt luồn dưới cổ
chân liệt. Như vậy, chân không liệt sẽ giúp đỡ nâng sức nặng của chân liệt.
+
Ngồi dậy: BN có thể dùng một sợi dây cột ở cuối giường tự kéo mình lên đến vị
thế ngồi. Một số BN có thể ngồi dậy trên giường bằng cách quay mình về phía bên
không liệt và chống tay không liệt để nâng mình đến vị trí ngồi. Tuy nhiên
chúng ta cần phải chú ý đặc biệt đến thăng bằng của người bệnh khi ngồi.
2.1.
Giai đoạn đứng dậy:
Khi
BN có thể đi đến phòng điều trị, thì việc bắt đầu tập đứng, giữ thăng bằng là
vấn đề quan trọng nhất.
Bắt
đầu đứng dậy theo cách này:
-
BN ngồi trên một cái ghế vững chắc đặt giữa hai trụ song song. Nếu dùng xe lăn
thì trước hết phải khóa hai bánh. Tập cho BN biết dùng tay không liệt để nắm
chặt vào thanh cây để đứng lên và ngồi xuống.
-
Tập cho BN biết đứng và giữ thăng bằng với sức nặng thân thể chi phối đều lên
cả hai chân. Ban đầu thì phải dùng tay không liệt nhưng khi đã có tiến bộ một
ít, thì không nên dùng tay nữa.
-
Khi BN có sức mạnh và thăng bằng đầy đủ thì họ nên bắt đầu tập đi bộ trong hai
trụ song song và dùng tay không liệt để giữ cho vững chắc. Từ giai đoạn này
tiến tới việc đi bộ ngoài trụ song song với cây chống càng sớm càng tốt.
+
Nếu BN có chân liệt cứng trầm trọng thì đó là vấn đề đặc biệt. Thường thường
khi BN đứng lên thì trước hết chân liệt sẽ co lại tại hông và gối. Đó là cử
động không tự ý và đôi khi BN không tự biết là chân co rút lại. Loại BN này khi
đứng lên thì nhớ phải đợi một chút rồi mới bước đi. Dần dần chân liệt sẽ giãn
nghỉ và dang thẳng ra, rồi BN có thể bắt đầu bước đi một cách vững vàng.
+
Nhớ rằng liệt bán thân lúc nào cũng có khuynh hướng ngã về bên liệt. Khi bạn
giúp một BN bước đi, lúc nào bạn cũng nên ở bên liệt của BN và chú ý cẩn thận.
2.3.
Lên xuống cầu thang:
-
Đi lên xuống thang lầu là một cách tập có hiệu quả để thêm sức mạnh và điều hòa
cho thân liệt, rèn luyện hô hấp và tim mạch.
+
Đi lên cầu thang: BN nên bước bàn chân không liệt lên bậc tầng
cấp trước và bàn chân liệt sau. Họ nắm chặt lan can với tay không liệt để cho
vững chắc. Nếu thang lầu không có lan can thì BN nên cầm cây chống ở bàn tay
không liệt. Chống cây lên bậc tầng cấp đồng thời với chân liệt bước lên.
+
Đi xuống cầu thang: Nếu BN muốn thì có thể đi thụt lùi xuống cầu
thang như sau: để bàn chân liệt xuống trước và bàn chân không liệt sau. Dùng
lan can hay cây chống đồng thời với chân liệt. Sau khi BN đã có thêm sức mạnh
và lòng tự tin thì họ có thể đi tiến xuống. Cách đi không thay đổi: chân liệt
xuống trước và chân không liệt xuống sau.
2.4.
Cách đi với cây chống, gậy:
Đưa
tay không liệt đặt với cây chống tới trước cho tới khi đầu của cây chống đặt
trên sàn nhà cách đầu ngón chân không liệt chiều dài của một bàn chân về phía
trước và độ 15cm về phía bên. Rồi bàn chân liệt đưa tới trước cho đến khi gót
chân liệt ngang với ngón của bàn chân không liệt rồi dời sức nặng thân thể lên
trên bàn chân liệt và cây chống. Bàn chân không liệt đi tới trước bàn chân
không liệt cho tới khi gót chân ngang với ngón chân liệt.
2.5.
Động tác thường ngày:
Đồng
thời với tất cả các giai đoạn tập khác ta nên cho BN tự làm các động tác thường
ngày (hoạt động trị liệu). Cơ thể người ta liệt bán thân mà vẫn ăn, mặc quần
áo, viết chữ… với một cánh tay được. Nếu BN có cánh tay ưu thế bị liệt thì ban
đầu họ sẽ làm những động tác này chậm và vụng về. Nhưng rồi BN sẽ tiến bộ hơn
khi đã kiên trì tập.
Yếu
tố tâm lý:
Với BN liệt bán thân nặng ta có thể đoán trước là BN sẽ có
sự thay đổi tâm sinh lý một cách vô cớ. Họ có thể khóc hay cười mà không có lý
do. BN thường có những hành động thiếu tự chủ. Thông thường ta không nên để ý
đến những hành động lạ đó mà nên chờ cho BN có đủ thì giờ tự trở lại sự bình
thường.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét