Bát cương
- Trước triệu chứng phức tạp của bệnh tật, người thày
thuốc phải dựa vào bát cương để đánh giá được vị trí, tính chất, trạng thái
và xu thể hướng tiến triển của bệnh tật, giúp cho công việc chẩn đoán nguyên
nhân bệnh và đề ra được các phương pháp chữa bệnh chính xác và có hiệu quả.
- Bát cương bao gồm: biểu và lý
(ngoài, trong); hàn và nhiệt (nóng, lạnh); hư và thực; âm và dương. Trong đó
âm và dương là hai cương lĩnh tổng quát, nên gọi là tổng cương.
I/ NỘI DUNG CỦA BÁT CƯƠNG (8 CƯƠNG
LĨNH)
1. Biểu và lý (chẩn đoán về
giai đoạn của bệnh)
- Biểu và lý là hai cương lĩnh đầu
tiên trong 8 cương lĩnh để xác định về bệnh tật, chức năng của nó là đánh giá
và xác định vị trí nông sâu của bệnh tật, giúp cho khả năng tiên lượng bệnh
và đề ra phương pháp chữa bệnh thích hợp (bệnh tại biểu thường dùng các phép
phát tán, bệnh tại lý thì hay dùng các phép thanh, hạ, ôn, bổ ..)
a/ Biểu chứng: thường do
ngoài tà gây bệnh
- Bệnh ở biểu hay bệnh ở phần vệ
là chỉ bệnh còn ở bên ngoài, ở phần nông (gân xương, cơ nhục, kinh lạc, bệnh
mới mắc hay bệnh còn ở giai đoạn đầu khởi phát của bệnh (VD các bệnh thuộc
cảm mạo, các bệnh truyền nhiễm…)
- Các triệu chứng biểu hiện của
bệnh trên ls:
1.
Phát sốt sợ gió
2.
Sợ lạnh
3.
Đau đầu
4.
Đau mình mẩy
5.
Ngạt mũi và ho
6.
Rêu lưỡi trắng mỏng
7.
Mạch phù
8.
Các tr/c khác ..
b/ Lý chứng: là chỉ
bệnh ở bên trong, ở sâu, thường là bệnh thuộc các tạng, bệnh truyền nhiễm ở
giai đoạn toàn phát có biến chứng gây mất tân dịch (nước, điện giải, máu)
theo YHCT gọi tổn thương đến phần dinh – khí - huyết. Các biểu hiện trên ls:
l
Sốt cao – khát
l Mê
sảng, vật vã
l
Chất lưỡi đỏ, rêu vàng
l
Nước tiểu đỏ, ít
l
Nôn, đau bụng
l
Phân táo hoặc ỉa chảy.
l
Mạch trầm
- Bệnh ở lý có thể từ ngòai truyền
vào, nhưng cũng có thể là do tà khí trúng ngay tạng phủ, nguyên do tình chí
làm rối loạn hoạt động của các tạng phủ
* Sự phân
biệt bệnh tại biểu hay tại lý thường dựa vào các tiêu chí sau:
l
Sốt cao hay sốt kèm theo sợ lạnh
l
Chất lưỡi đỏ hay nhạt
l
Rêu lưỡi vàng hay trắng
l
Mạch phù hay mạch trầm
- Biểu và lý còn có sự phổi hợp
khác nhau với các cương lĩnh khác như với hư và thực, với hàn và nhiệt, có cả
sự thác tạp giữa biểu chứng và lý chứng
2. Hàn và nhiệt (chẩn đoán tính
chất bệnh)
- Hàn và
nhiệt là hai cương lĩnh đánh giá tính chất của bệnh, giúp cho thầy thuốc chẩn
đoán các loại hình của bệnh và đề ra phương pháp chữa bệnh hợp lý (bệnh hàn
dùng thuốc nhiệt, bệnh nhiệt dùng thuốc hàn; nhiệt thì châm, hàn thì cứu).
a/ Hàn chứng: với các
tr/ chứng: sợ lạnh, thích ấm, miệng nhạt không khát, sắc mặt xanh trắng, tay
chân lạnh, nước tiểu trong dài, đại tiện thì lỏng, chất lưỡi thì nhạt, rêu
lưỡi trắng trơn ướt, mạch trầm trì.
b/ Nhiệt chứng: với các
tr/ chứng: sốt hoặc sốt cao nhưng thích mát (ăn và uống …), sắc mặt đỏ, tay
chân nóng. tiểu tiện ngắn đỏ, đại tiện thì táo. chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng
và khô, mạch sác
* Sự phân biệt hàn chứng và nhiệt
chứng tập trung voà các tr/ chứng sau: Sốt nhưng sợ nóng hay lạnh thích ấm;
khát hay không khát; sắc mặt đỏ hay trắng xanh; tay chân nóng hay lạnh; tiểu
tiện đỏ ít hay trong dài; đại tiện táo khô hay ỉa chảy; rêu lưỡi vàng hay
trắng; mạch trì hay mạch sác
* Hàn chứng thuộc về âm thịnh và
nhiệt chứng thuộc dương thịnh. Hàn nhiệt còn phối hợp với các cương lĩnh khác
như biểu lý, hư thực, ngoài ra còn có hàn nhiệt lẫn lộn, thực giả.
3. Hư và thực (đánh giá
trạng thái người bệnh và tác nhân gây bệnh - mức độ bệnh)
- Hư và thực là hai cương lĩnh
dùng để đánh giá trạng thái người bệnh và tác nhân gây bệnh, để thấy thuốc áp
dụng nguyên tắc điều trị bệnh (hư thì bổ, thực thì tả)
a/Hư chứng: biểu hiện của
chính khí suy yếu (không đầy đủ), nên sự phản ứng (đề kháng) của cơ thể
chống lại tác nhân gây bệnh giảm sút. Chính khí của cơ thể (đề kháng)
bao gồm 4 mặt chính là âm. Dương, khí, huyết, trên ls có biểu hiện tr/ chứng
của chính khi giảm sút là âm hư, dương hư, khí hư, huyết hư
- Những biểu hiện chung tr/ chứng
trên ls là: tinh thần thì yếu đuối, sắc mặt thì trắng bợt, người thì mệt mỏi
không có sức, thể trạng sút cân gầy, hay hồi hộp thở ngắn, đoản hơi và khí,
ngại nói, tự ra mồ hôi hoặc mồ hôi trộm, tiểu nhiều lần hoặc không tự chủ,
chất lưỡi nhạt, mạch thì tế nhược….
b/ Thực chứng: Là do cảm
phải ngoại tà hay do khí trệ, huyết ứ, đàm tích, ứ nước, giun sán gây bệnh,
các biểu hiện chính trên ls là: tiếng thở thô mạnh, phiền táo, ngực bụng đầy
chướng, đau cự án, phân táo, mót rặn, bí tiểu tiện, đái buốt và rắt, rêu lưỡi
vàng mạch thực hữu lực
* Sự phân
biệt hư và thực chứng căn cứ vào các tiểu chí sau:
- Bệnh cũ hay bệnh mới
- Tiếng nói, hơi thở nhỏ hay to
- Dấu hiệu cự án hay thiện án
- Chất lưỡi dày cộm hay mềm bệu
- Mạch vô lực hay hữu lực
* hư và thực còn phối hợp với các
cương lĩnh khác: hư thực lẫn lộn, thực giả lẫn lộn
4. Âm và dương: Âm dương là
hai cương lĩnh tổng quát để đánh giá xu thế chung của bệnh tật, vì những hiện
tượng, hàn, nhiệt, hư, thực, luôn luôn phối hợp và lẫn lộn với nhau. Sự mất
thăng bằng của âm dương biểu hiện bằng sự
+ Thiên
thắng ( âm thịnh và dương thịnh)
+ Thiên
suy (âm hư, dương hư, vong dương và vong âm)
* Thiên thắng:
a/ Âm chứng và dương chứng:
-
Âm chứng thường bao gồm các chứng hư và hàn;
- Dương chứng thường bao gồm
chứng thực và nhiệt
* Thiên suy (hư chứng):
b/ Âm hư và dương hư:
- Âm Hư: Do tân
dịch, huyết không đủ; phần dương trong cơ thể nhân âm hư, nổi lên sinh ra
chứng hư nhiệt gọi là “âm hư sinh nội nhiệt”
- Dương hư: Do các
công năng trong người bị giảm sút, dương khí ra ngoài, phần vệ bị ảnh hưởng,
nên sinh ra chứng sợ lạnh, chân tay lạnh “dương hư sinh ngoại hàn”
c/ Vong dương và vong âm: là hiện
tượng mất nước, do ra, nôn, mồ hôi và ỉa chảy nhiều. Vì âm và dương nương tựa
vào nhau, nên khia mất nước và điện giả đến một giai đoạn nào đó sẽ gây ra
tình trạng vong dương, tức là choáng và trụy mạch hay còn gọi là thoát dương.
II/ SỰ PHỐI HỢP GIỮA CÁC CƯƠNG
LĨNH
1. Biểu, lý, hàn, nhiệt. Gồm 4
chứng: biểu hàn, biểu nhiệt, lý hàn, lý nhiệt.
2. Biểu, lý, hư, thực: Gồm 4
chứng: biểu hư, biểu thực, lý hư, lý thực
III/ THÁC TẠP (lẫn lộn) GIỮA CÁC
CƯƠNG LĨNH
1. Biểu lý thác tạp: Trên một
người bệnh vừa có các tr/ chứng, chứng bệnh ở biểu và vừa có ở lý, còn được
gọi là biểu lý đồng bệnh , khi cữa bệnh phải chữa phần
biểu và vừa chữa phần lý, gọi là biểu lý song giải.
- VD: người bệnh có tr/ chứng sốt,
sợ lạnh (biểu chứng), nhưng lại có tr/ chứng vật vã, khát nước (lý chứng).
vậy nên trong điều trị vừa giải biểu bằng các vị ma hoàng, quế chi
và vừa thanh nhiệt sinh tân bằng thạch cao…
2. Hàn nhiệt thác tạp: Trên một
người bệnh vừa có chứng hàn vừa có chứng nhiệt, có thể có các thể bệnh như
sau: biểu hàn lý nhiệt, biểu nhiệt lý hàn, hoặc tạng phù này hàn tạng phủ kia
nhiệt.
3. Hư thực thác tạp: Chứng hư
và chứng thực cùng xuất hiện:
- VD: Trong bệnh truyền nhiễm bệnh
nhân sốt cao, mạch nhanh, nước tiểu đỏ…, là tr/ chứng của thực chứng, nhưng
sốt làm cho tân dịch bị mất gây táo, vật vã và mê sảng (âm hư) thuộc hư chứng
- Bệnh nhân thể tạng yếu thuộc hư
chứng, lại mắc thêm bệnh cảm mạo: có các tr/ chứng như sốt, đau mình mẩy,
ngạt mũi ( thực chứng), gọi là hư trung hiệp thực
IV/ HIỆN TƯỢNG CHÂN GIẢ
- Hiện tượng
chân giả là hiện tượng tr/chứng của bệnh xuất hiện không phù hợp với bản
chất, nguyên nhân của bệnh. Có hai thể bệnh sau:
1. Chân hàn giả nhiệt: Do bên
trong chứng âm hàn mạnh, bức dương khí ra ngoài. Hoặc là sự chuyển hóa
của quy luật hàn cực sinh nhiệt của bệnh tật. VD: chứng (bệnh) ỉa chảy
do lạnh (chân hàn) nhưng do mất nước (tân dịch và điện giải) gây tr/ chứng
khát, vật vã, miệng khô, mình nóng, thậm chí có sốt cao và co giật (giả
nhiệt)
2. Chân nhiệt giả hàn: Bên trong
là nhiệt nhưng giả hàn bên ngoài, như trong các bệnh truyền nhiễm do độc tố
gây trụy mạch ngoại biên, với tr/ chứng chân tay lạnh, mạch vi (giả hàn)
V/ HIỆN TƯỢNG BÁN BIỂU BÁN LÝ
- Có những
bệnh không ở biểu mà cũng không ở lý gọi là bán biểu bán lý. TRong sách
thương hàn luận thì chứng này thuộc về bệnh ở kinh thiếu dương (thái dương là
biểu bệnh, dương minh là lý bệnh). Khi chữa bệnh không thể dùng phương pháp
giả biểu được (bệnh không phải ở biểu) và không thể dùng phương pháp thanh hạ
được (bệnh không phaiar ở lý), trong trường hợp này phải dùng phương pháp hòa
giải gọi là hòa giải thiếu dương. Trên lâm sang có biểu hiện của các
tr/ chứng như: lúc nóng lúc lạnh (hàn nhiệt vãng lai), ngực sườn đầy tức,
miệng đắng, lợm giọng, buồn nôn, họng khô, mắt hoa, mạch huyền …
|
Stainless Steel VR Headset for iPhone, iPad, PC, Series X,
Trả lờiXóaand titanium alloy nier make your phone, tablet and titanium i phone case PC feel as real as possible. Our headset lets you adjust the way your titanium rod in leg phone titanium auto sales performs titanium razor on your phone.